Orta Ege sahillerinde dünyalar güzeli Seferihisar kıyılarına yakın Özdemir kayalıklarında yalnız bir Akdeniz foku yavrusunun hikayesi güzel sonla tamamlandı. SAD-AFAG öksüz sanılan ve doğasından koparılan yavru Akdeniz fokunu tekrar annesiyle buluşturdu.

Nadir rastlanan bu olay 18 Ağustos 2013’de sıcak bir Pazar gününde oldu. İzmir İl Kültür Müdürlüğü ve Foça İlçe Kültür Müdürlüğü ile Foça Su Ürünleri Koop. Başkanlığından Derneğimizin ihtisas birimi SAD-AFAG AFBİKA hattından arandı ve İzmir Özdere’de açık sahilde yavru bir Akdeniz foku bulunduğu anlaşıldı. Ancak bunun hemen öncesinde acele ve yanlış bir kararla İzmir’e bir rehabilitasyon merkezine taşınırken SAD Dernek merkezi, SAD-AFAG Özdere temsilcimiz Erkan Öztürk ile İzmir temsilcimiz Ozan Veryeri’nin ortak çalışması sonucunda araç geri döndürüldü. Uzun uğraş sonucunda kıyıda yalnız bulunan Akdeniz foku yavrusuna gerekli prosedür uygulanarak doğal ortamına geri döndürüldü ve çok daha önemlisi annesi ile buluşması sağlandı.

Ancak, olayın ilk anlarında atılan bazı yanlış adımların geri dönülemez biçimde Akdeniz foku yavrusunun annesinden koparılmak üzere olduğu fark edildi ve son anda derneğimiz tarafından yapılan bir müdahale ile bunun önüne geçildi. Şöyle ki; bizlere gelen ilk bilgilerden sonra yavru fokun anne ile temasının tam olarak koptuğu anlaşılmadan bölgeden alındığı ve İzmir Doğal Yaşam Parkı’nda bir veterinerle irtibatlandığı anlaşıldı. Söz konusu veteriner hekim tarafından yavrunun hemen Sasalı’daki Doğal Yaşam Parkı’na getirilmesi ve sözü geçen yerde foka bakım / rehabilitasyon yapılabileceği söylenmesi üzerine yavru fok Özdere’de bulunduğu kıyıdan apar topar bir araca koyularak yola çıkıldığı bilgisi alındı. Bu esnada durum SAD-AFAG’a iletildi ancak bilgi tarafımıza gelmeden kısa süre önce yavru fokun buzlu suyla dolu plastik bir kap içinde bir araçla İzmir’e Doğal Yaşam Parkı’na yola çıkarıldığı görüldü. 13:30 sularında araç yolda iken, transferi yapanlarla yapılan 3G görüntülü görüşmeler sonucunda yalnız ve bakıma muhtaç olarak bulunan yavru fokun öksüz olup olmadığı anlaşılmadan ilk bulunduğu sahadan doğrudan alındığı, dolayısı ile peşinen yaşam alanından ve annesinden koparıldığı kararına varıldı ve bu transfer yapan bölgeden gönüllü insanlara aktarıldı. Aynı zamanda süratle SAD-AFAG’la temasa geçen İzmir Valiliği ve Foça Kaymakamlığı yetkilileri tekrar aranarak durum ve yapılan yanlış aktarıldı.

Bu durumda SAD-AFAG uzmanları tarafından hızlı bir değerlendirme ve karar süreci sonucunda, yavru fokun öncelikle annesiyle buluşturma prosedürünün yerine getirilmesi amacıyla İzmir’e yola çıkmış araç durdurularak (İzmir’e varmaya yarım saat kala) yarı yoldan Özdere’ye geri dönmeleri sağlandı. SAD-AFAG İzmir Temsilcisi ve diğer uzmanların yanısıra yine aynı derneğin Özdere Temsilcisinin koordineli çalışmaları sonucunda 15.00 sularında yavru fok araçla yine bulunduğu sahile geri intikal ettirildi ve vakit geçirmeden hazır edilen bir şişme deniz botu ile bölgedeki Akdeniz foku yaşama ve üreme alanlarına gidildi. Özdere’nin bilinen kayalık kıyılarında Akdeniz fokuna uygun habitat boyunca yapılan inceleme ve değerlendirmeler sonucunda, uygun bir üreme mağarasının hemen 10 metre kadar açıklarında hazırlıklar yapılarak yavru fok denize salındı. Yavru fok suya bırakılma sırasında tipik seslenmesi ile ses verdiğinde, anne de o sıralarda civarda olduğundan, anne fok hemen mağara önünde yüzen yavru foka yaklaştı ve buluşma oldu 🙂 . Anne fok kısa sürede yavruyu yanına alarak birlikte tahmin edilen deniz mağarasına girdiler. SAD-AFAG Özdere Temsilcisi ve yardım eden arkadaşlarının dikkatli izleme çalışmaları sayesinde hem yavru fok hem anne fokun mağara ağzında ve içerlerinde fotoğrafları ve kısa süreli videosu çekilerek anne-yavru buluşması belgelendi ve görsellerle de teyit edildi (bkz. görseller).

Bu yazı konusu anne-yavru buluşmasının kati teyitli olması bakımından söz konusu bölgede anne fok ve yavru bilahare uzaktan izlendi. Bu yazı tarihi itibariyle yavru fokun hala annesiyle birlikte mağara ve civarında dolaştığı ve hayatta olduğunu teyit ederiz.

Bu güzel gelişmeye ve anne fok ile yavrunun nadir olan tekrar buluşturma başarısına rağmen yavrunun bulunduğu ilk anlarda gözlenen bazı olumsuz gelişmeleri ve bu son derece nadir ve koruma altındaki türle ilgili yanlış karar süreçlerini çözüm önerileri ile birlikte aşağıdaki gibi bilgilendirmek isteriz;

1-    Öncelikle bakıma muhtaç halde yalnız olarak bulunan yavru Akdeniz fokunun kıyıda kontrol altında asgari zaman süreci geçirilmeden (en az 24 saat) önemli bir yarası veya hastalığı olmadığı halde bölgeden alınarak annesiyle buluşmasına tekrar şans tanınmadığı anlaşılmıştır.

2-    SAD-AFAG her ne kadar 3 başarılı ex-situ (doğal yaşam alanı dışında kontrollü rehabilitasyon ünitelerinde) yavru Akdeniz foku kurtarma, bakım, büyütme ve doğaya geri salma operasyonu gerçekleştirmiş ise de bundan sonra bunu sadece know-how ve uzmanlık hizmeti ile sürdürmeye niyetlidir. Ancak; annesinden uzak kalmış ve bakıma muhtaç Akdeniz foklarının bulunması durumunda; anlamsız şekilde anneden koparılmasının önüne geçilmesi ve doğal yaşamda Akdeniz foku davranışı, anne-yavru-habitat ilişkisi ve yavrunun tekrar annesiyle üreme mağarasında buluşturulması konularında 26 seneyi aşkın tecrübeye sahip derneğimizle ilk bulunma aşamasında doğrudan temasa geçilmesi gerekmektedir. Bu son olayla birlikte ülkemizde toplam 3 defa bakıma muhtaç ve yalnız bulunan yavru Akdeniz fokunun annesi ile buluşturulması sağlanmıştır. Bu çok nadir gözlenen ancak uzmanlık isteyen süreçte de ciddi bilgi birikimi ve uzmanlık hayata geçirilmiştir.

3-    SAD-AFAG Akdeniz Foku Bilgi ve Kurtarma Ağı (AFBİKA) sadece bu amaçla 2004 senesinde kurulmuş ve oldukça başarılı bir şekilde derneğin kendi imkânları ile günümüze kadar gelmiş, birçok genç ve yavru fok hayata geri döndürülmüş veya anneleri ile tekrar buluşturulmuştur. Detaylı bilgi için https://sadafag.org/akdeniz-foku/fok-kurtarma-ve-rehabilitasyon-calismalari/

4-    Bakıma muhtaç ve yalnız başına yavru bir fok bulunduğunda 7/24 aktif olan SAD-AFAG AFBİKA telefon hattı üzerinden 533.488 5858 ve/veya [email protected] ve [email protected] adreslerinden hiç vakit kaybetmeden gözlem bilgileri aktarılmalıdır.

5-    SAD-AFAG acilen bölge temsilcilerini aktive edecek veya gerektiğinde bölgeye bir ekip intikal ettirecektir. Yerinde ilk müdahale ve değerlendirme çok önemlidir. Bu prosedür SAD-AFAG uzmanları tarafından iyi bilinmektedir. Ardından en önemli aşama olan öksüzlüğe karar verme sürecidir. Bunun için belli bir süre geçmesi gerekmektedir. Bu süre içinde de yapılacaklar vardır. Ayrıca, hemen 2. bir ekibin civardaki kıyı alanında uygun Akdeniz foku üreme habitatı araştırması ve analizi yapması gerekmektedir. Bu 1-2 günlük süreçte anne fok veya üreme mağarası tespit edilir ise yavru fok uzman bir ekip tarafından duruma göre denize veya kıyıya bırakılmalı ve prosedüre uygun formatta izlemeye almalıdır.

6-    Anne ve üreme mağarası bulunamaz veya buluşturma her hâlükârda olmayacak görünüyor ise, o takdirde Orman Su ve İşleri Bak. DKMP Genel Müdürlüğü ile istişare içinde ve bilahare idarece onaylanan bir rehabilitasyon ünitesinde bakıma alınmalıdır.

Sonuç olarak, öksüz olduğu sanılan ve sahilde yalnız bulunan yavru Akdeniz foklarının bulundukları doğal ortam veya civarında anneleriyle buluşturulması birinci önceliktir. Öksüz değilken ve iyice değerlendirme yapılmadan yavru fokların doğal yaşam alanlarından koparılması ciddi bir hata olup, ancak öksüz olduğu kararından emin olunduktan sonra şartlar gereği ve DKMP Genel Müdürlüğü bilgisi ve onayı dahilinde yavru fok uzaktaki bir rehabilitasyon merkezine alınabilir.

Yaşadığımız bu son örnekten de yola çıkarak, kıyılarımızda herhangi bir yavru fok bulunması durumunda ilkin SAD-AFAG 0533 488 5858 numaralı telefon vasıtasıyla vakit geçirmeden bilgi aktarılması bu ve benzeri istenmeyen durumların (yavrunun doğal yaşam alanından, üreme mağarasından ve annesinden ayrıştırılması gibi olumsuzlukların) önüne geçilmesi bakımından önem arz etmektedir.